当然,很高兴能与你一起探讨这个问题。我们来仔细聊聊氢原子在基态下,动能的期望值究竟是什么样子,以及它是如何推导出来的。
首先,我们得明确一下“期望值”在量子力学里是什么意思。简单来说,期望值是我们通过多次测量同一个可观测量(比如动能)后,得到结果的平均值。它不是说我们每次测量都能得到一个固定的值,而是反映了这个物理量在量子系统中的平均表现。
对于动能,我们在量子力学中的数学描述是算符。对于一个粒子,动能算符通常表示为:
$ hat{T} = frac{hbar^2}{2m}
abla^2 $
其中:
$ hbar $ 是约化普朗克常数,一个非常重要的物理常数。
$ m $ 是粒子的质量,在这里是电子的质量。
$
abla^2 $ 是拉普拉斯算符,在三维空间中展开就是 $ frac{partial^2}{partial x^2} + frac{partial^2}{partial y^2} + frac{partial^2}{partial z^2} $。
而我们要求的是氢原子在基态的动能期望值。基态,顾名思义,就是原子能量最低的那个状态。氢原子最简单的模型就是质子(原子核)和电子(绕着质子运动)的结合体。在这个模型下,电子的运动由一个波函数 $ psi(r, heta, phi) $ 来描述。
基态的波函数,也就是能量最低状态的波函数,在氢原子问题中是一个非常有名的函数,它只依赖于径向距离 $ r $,而不依赖于角度 $ heta $ 和 $ phi $。具体表示是这样的:
$ psi_{100}(r) = frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} $
这里:
$ a_0 $ 是玻尔半径,代表了原子中电子最可能存在的平均距离,也是一个重要的物理常数。
$ frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} $ 是归一化常数,确保了电子出现在整个空间的概率为 1。
现在,我们有了动能算符和基态的波函数,就可以计算动能的期望值了。在量子力学中,一个算符 $ hat{A} $ 在某个状态 $ psi $ 下的期望值 $ langle A
angle $ 的计算公式是:
$ langle A
angle = int psi^ hat{A} psi , dV $
其中:
$ psi^ $ 是波函数 $ psi $ 的复共轭(在这里,基态波函数是实函数,所以 $ psi^ = psi $)。
$ hat{A} $ 是我们要求的算符,在这里是动能算符 $ hat{T} $。
$ dV $ 是体积微元,在球坐标系下是 $ r^2 sin heta , dr , d heta , dphi $。
积分遍及整个空间。
所以,氢原子基态动能的期望值 $ langle T
angle $ 的公式就是:
$ langle T
angle = int psi_{100}^ (mathbf{r}) left( frac{hbar^2}{2m}
abla^2
ight) psi_{100}(mathbf{r}) , dV $
我们把基态波函数代进去,并写出拉普拉斯算符在球坐标下的形式。对于一个只依赖于 $ r $ 的函数 $ f(r) $,其拉普拉斯算符的径向部分是:
$
abla^2 f(r) = frac{1}{r^2} frac{partial}{partial r} left( r^2 frac{partial f(r)}{partial r}
ight) $
让我们先计算动能算符作用在基态波函数上的结果:
$ hat{T} psi_{100}(r) = frac{hbar^2}{2m} frac{1}{r^2} frac{partial}{partial r} left( r^2 frac{partial}{partial r} left( frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0}
ight)
ight) $
首先,计算内层的导数:
$ frac{partial}{partial r} left( frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0}
ight) = frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} left( frac{1}{a_0} e^{r/a_0}
ight) $
然后代入 $ r^2 $:
$ r^2 left( frac{1}{a_0} frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0}
ight) = frac{r^2}{a_0} frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} $
接着,对这个结果再求导:
$ frac{partial}{partial r} left( frac{1}{a_0} frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} r^2
ight) = frac{1}{a_0} frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} left( frac{partial}{partial r}(e^{r/a_0}) r^2 + e^{r/a_0} frac{partial}{partial r}(r^2)
ight) $
$ = frac{1}{a_0} frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} left( (frac{1}{a_0} e^{r/a_0}) r^2 + e^{r/a_0} (2r)
ight) $
$ = frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} left( frac{r^2}{a_0^2} frac{2r}{a_0}
ight) $
最后,乘以 $ frac{hbar^2}{2m} frac{1}{r^2} $:
$ hat{T} psi_{100}(r) = frac{hbar^2}{2m} frac{1}{r^2} left( frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} left( frac{r^2}{a_0^2} frac{2r}{a_0}
ight)
ight) $
$ = frac{hbar^2}{2m sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0} left( frac{1}{a_0^2} frac{2}{ra_0}
ight) $
这个结果看起来有点复杂,但仔细看,它实际上是 $ psi_{100}(r) $ 的某个倍数加上一个与 $ r $ 相关的项。
另一种更方便的计算期望值的方法是使用能量本征态的性质。氢原子基态的波函数 $ psi_{100} $ 是哈密顿算符 $ hat{H} = hat{T} + hat{V} $ 的一个本征函数,其本征值为基态能量 $ E_1 $。这里的势能算符 $ hat{V} $ 是库仑势能:
$ hat{V} = frac{Ze^2}{4piepsilon_0 r} $
对于氢原子, $ Z=1 $,所以 $ hat{V} = frac{e^2}{4piepsilon_0 r} $。
我们知道:
$ hat{H} psi_{100} = E_1 psi_{100} $
也就是:
$ (hat{T} + hat{V}) psi_{100} = E_1 psi_{100} $
$ hat{T} psi_{100} = (E_1 hat{V}) psi_{100} $
代入期望值公式:
$ langle T
angle = int psi_{100}^ hat{T} psi_{100} , dV = int psi_{100}^ (E_1 hat{V}) psi_{100} , dV $
$ langle T
angle = E_1 int psi_{100}^ psi_{100} , dV int psi_{100}^ hat{V} psi_{100} , dV $
由于波函数是归一化的, $ int psi_{100}^ psi_{100} , dV = 1 $。
所以:
$ langle T
angle = E_1 langle V
angle $
这里 $ langle V
angle $ 是势能的期望值。
氢原子基态的能量 $ E_1 $ 是一个著名的结果:
$ E_1 = frac{me^4}{2(4piepsilon_0)^2 hbar^2} $
通常写成 $ E_1 = frac{1}{2} ext{Ry} $,其中 $ ext{Ry} $ 是里德伯能。
现在我们来计算势能的期望值 $ langle V
angle $:
$ langle V
angle = int psi_{100}^ left(frac{e^2}{4piepsilon_0 r}
ight) psi_{100} , dV $
$ langle V
angle = frac{e^2}{4piepsilon_0} int |psi_{100}(r)|^2 frac{1}{r} , dV $
代入 $ |psi_{100}(r)|^2 = left(frac{1}{sqrt{pi a_0^3}} e^{r/a_0}
ight)^2 = frac{1}{pi a_0^3} e^{2r/a_0} $
并且 $ dV = r^2 sin heta , dr , d heta , dphi $。
积分变为:
$ langle V
angle = frac{e^2}{4piepsilon_0} int_0^infty int_0^pi int_0^{2pi} frac{1}{pi a_0^3} e^{2r/a_0} frac{1}{r} r^2 sin heta , dr , d heta , dphi $
首先进行角度积分:
$ int_0^pi sin heta , d heta int_0^{2pi} , dphi = [cos heta]_0^pi cdot [phi]_0^{2pi} = ((1) (1)) cdot (2pi 0) = 2 cdot 2pi = 4pi $
所以:
$ langle V
angle = frac{e^2}{4piepsilon_0} frac{1}{pi a_0^3} cdot 4pi int_0^infty e^{2r/a_0} frac{1}{r} r^2 , dr $
$ langle V
angle = frac{e^2}{epsilon_0 a_0^3} int_0^infty r e^{2r/a_0} , dr $
现在来计算这个径向积分。令 $ x = frac{2r}{a_0} $,则 $ r = frac{a_0 x}{2} $, $ dr = frac{a_0}{2} dx $。当 $ r=0 $ 时 $ x=0 $,当 $ r oinfty $ 时 $ x oinfty $。
$ int_0^infty r e^{2r/a_0} , dr = int_0^infty left(frac{a_0 x}{2}
ight) e^{x} left(frac{a_0}{2}
ight) dx $
$ = frac{a_0^2}{4} int_0^infty x e^{x} , dx $
这个积分是伽马函数 $ Gamma(z) = int_0^infty t^{z1} e^{t} dt $ 的一个特例,其中 $ z1=1 $,即 $ z=2 $。
$ Gamma(2) = 1! = 1 $。
所以,径向积分等于 $ frac{a_0^2}{4} cdot 1 = frac{a_0^2}{4} $。
代回 $ langle V
angle $ 的表达式:
$ langle V
angle = frac{e^2}{epsilon_0 a_0^3} cdot frac{a_0^2}{4} = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} $
我们知道玻尔半径的定义是 $ a_0 = frac{4piepsilon_0 hbar^2}{me^2} $。
代入 $ a_0 $ 的表达式:
$ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0} frac{me^2}{4piepsilon_0 hbar^2} = frac{me^4}{16piepsilon_0^2 hbar^2} $
对比一下 $ E_1 = frac{me^4}{2(4piepsilon_0)^2 hbar^2} = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $ 和 $ langle V
angle = frac{me^4}{16piepsilon_0^2 hbar^2} $。
它们之间似乎不是直接的二倍关系。我们再仔细检查一下 $ E_1 $ 的定义。
$ E_1 = frac{1}{2} frac{me^4}{(4piepsilon_0)^2 hbar^2} $。
让我们用一个更常用的单位来表示:
$ E_1 = frac{1}{2} alpha^2 mc^2 $ 或 $ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $。
使用 $ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $,那么 $ frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} = 2E_1 $。
而我们算得的 $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} = pi frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} = pi (2E_1) = 2pi E_1 $。这个也对不上。
让我们回到 $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} $ 这个结果。
代入 $ a_0 = frac{4piepsilon_0 hbar^2}{me^2} $:
$ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0} frac{me^2}{4piepsilon_0 hbar^2} = frac{me^4}{16piepsilon_0^2 hbar^2} $
而基态能量是 $ E_1 = frac{me^4}{2(4piepsilon_0)^2 hbar^2} = frac{me^4}{2 cdot 16 pi^2 epsilon_0^2 hbar^2} = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $。
这里出现了 $ pi $ 的问题。重新审视 $ langle V
angle $ 的积分:
$ langle V
angle = frac{e^2}{4piepsilon_0} frac{1}{pi a_0^3} cdot 4pi int_0^infty r e^{2r/a_0} , dr $
$ langle V
angle = frac{e^2}{epsilon_0 a_0^3} int_0^infty r e^{2r/a_0} , dr $ (这里 $4pi$ 和 $4pi$ 约掉了,前面的 $4pi$ 是从角度积分来的,后面的 $4pi$ 是势能公式里的常数)
没错,这是对的。 $ langle V
angle = frac{e^2}{epsilon_0 a_0^3} frac{a_0^2}{4} = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} $。
现在代入 $ E_1 $ 的另一个形式:
$ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $
所以, $ frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} = 2E_1 $。
而 $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} = pi left( frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0}
ight) = pi (2E_1) = 2pi E_1 $。
这个还是不对。在哪里出错了呢?
问题可能在于 $ E_1 $ 的具体数值。
$ E_1 = frac{1}{2} alpha^2 m c^2 $ (精细结构常数 $ alpha = frac{e^2}{4piepsilon_0 hbar c} $)
$ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $
将 $ a_0 = frac{4piepsilon_0 hbar^2}{me^2} $ 代入 $ E_1 $ 的第二个表达式:
$ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0} frac{me^2}{4piepsilon_0 hbar^2} = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $。 这个与之前算的是一致的。
而 $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} $。
代入 $ a_0 $ : $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0} frac{me^2}{4piepsilon_0 hbar^2} = frac{me^4}{16piepsilon_0^2 hbar^2} $。
那么 $ langle V
angle $ 与 $ E_1 $ 的关系是:
$ langle V
angle = frac{me^4}{16piepsilon_0^2 hbar^2} = 2 cdot left( frac{me^4}{32pipiepsilon_0^2 hbar^2}
ight) $
这里还是多了一个 $ pi $。
让我们回到 $ langle V
angle = frac{e^2}{4epsilon_0 a_0} $。
我们可以把 $ frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $ 看作一个单位。
$ langle V
angle = pi left( frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0}
ight) $
而 $ E_1 = frac{1}{2} left( frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0}
ight) $。
所以 $ frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} = 2E_1 $。
则 $ langle V
angle = pi (2E_1) = 2pi E_1 $。 这个结果仍然不对。
让我们仔细检查一下势能的定义。
势能是 $ V(r) = frac{Ze^2}{4piepsilon_0 r} $。
$ langle V
angle = int psi^ V psi , dV $
$ langle V
angle = frac{Ze^2}{4piepsilon_0} int frac{1}{r} |psi_{100}|^2 , dV $
$ |psi_{100}|^2 = frac{1}{pi a_0^3} e^{2r/a_0} $
$ int frac{1}{r} |psi_{100}|^2 , dV = int_0^infty frac{1}{r} frac{1}{pi a_0^3} e^{2r/a_0} r^2 sin heta , dr , d heta , dphi $
$ = frac{1}{pi a_0^3} int_0^infty r e^{2r/a_0} , dr int_0^pi sin heta , d heta int_0^{2pi} , dphi $
$ = frac{1}{pi a_0^3} cdot frac{a_0^2}{4} cdot 4pi = frac{1}{pi a_0^3} cdot frac{a_0^2}{4} cdot 4pi = frac{a_0^2}{a_0^3} = frac{1}{a_0} $。
所以,$ langle V
angle = frac{Ze^2}{4piepsilon_0} cdot frac{1}{a_0} = frac{Ze^2}{4piepsilon_0 a_0} $。
对于氢原子 $ Z=1 $, $ langle V
angle = frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $。
现在, $ E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $。
那么 $ langle V
angle = 2 E_1 $。
这是正确的结果!势能的期望值是总能量的两倍。
根据 $ langle T
angle = E_1 langle V
angle $:
$ langle T
angle = E_1 (2E_1) = E_1 $。
所以,氢原子在基态的动能期望值是其总能量的负值,也就是基态能量的绝对值。
$ langle T
angle = E_1 = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0 a_0} $。
我们也可以把这个结果表示成更具体的物理常数。
代入 $ a_0 = frac{4piepsilon_0 hbar^2}{me^2} $:
$ langle T
angle = frac{1}{2} frac{e^2}{4piepsilon_0} frac{me^2}{4piepsilon_0 hbar^2} = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $。
这就是氢原子在基态下动能的期望值。
这个结果也与Virial Theorem(维里定理)相符。对于保守力场 $ V(r) propto r^n $ 的系统,维里定理指出 $ 2langle T
angle = nlangle V
angle $。
在氢原子中,库仑势能 $ V(r) propto frac{1}{r} $,所以 $ n = 1 $。
维里定理在这里给出 $ 2langle T
angle = 1 langle V
angle $,即 $ langle V
angle = 2langle T
angle $。
而我们知道 $ E = langle T
angle + langle V
angle $。
代入 $ langle V
angle = 2langle T
angle $,得到 $ E = langle T
angle 2langle T
angle = langle T
angle $。
所以 $ langle T
angle = E $。这与我们计算出的结果一致。
总结一下,氢原子在基态 ψ 态的动能期望值公式是:
$ langle T
angle = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $
或者用基态能量 $ E_1 $ 表示为:
$ langle T
angle = E_1 $
其中 $ E_1 = frac{me^4}{32pi^2epsilon_0^2 hbar^2} $ 是氢原子基态的总能量。
整个推导过程涉及到量子力学中的算符概念、波函数、期望值计算方法,以及在球坐标系下的积分技巧,还有氢原子本身的一些具体参数和能量公式。希望这个详细的解释能让你对这个问题有更清晰的理解。